Święta Lipka (Sanktuarium Maryi)

Położona na granicy Warmii i Mazur – Święta Lipka to niewielka miejscowość, która już od XV stulecia znana jest jako miejsce licznych pielgrzymek. Wieś, zwana często Częstochową Północy, zyskała popularność dzięki wyjątkowej drewnianej figurze Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wyrzeźbionej przez jednego z więźniów pobliskiego zamku w Kętrzynie. Ponieważ wierzono, że niezwykła figura sprawia cuda, wybudowano dla niej kaplicę, która stała się zarzewiem Sanktuarium Maryjnego w Świętej Lipce.

Spis treści

Z dziejów bazyliki w Świętej Lipce

Historia Sanktuarium Maryjnego w Świętej Lipce sięga czasów tworzenia państwa krzyżackiego. Na początku XIV wieku mieszkaniec ówczesnego Rastemborka (dzisiejszy Kętrzyn), który został niesłusznie skazany na karę śmierci, wyrzeźbił w więzieniu figurę Matki Boskiej i oddał się w jej opiekę. Po niedługim czasie uwolniono go. W formie podziękowania za opatrzność bożą zawiesił, zgodnie z wolą Matki Boskiej, wyrzeźbioną figurę na pierwszej napotkanej lipie. Drzewo rosło przy drodze prowadzącej do Reszla. Ponieważ miejsce to od razu zasłynęło cudami, do figury Matki Boskiej pielgrzymowali nawet mistrzowie krzyżaccy.

Około roku 1480 wystawiono w tym miejscu kaplicę. Wśród pielgrzymujących do kaplicy znalazł się również ostatni mistrz zakonu krzyżackiego, który 10 kwietnia 1525 roku złożył królowi polskiemu Zygmuntowi I Staremu hołd lenny, nazwany później hołdem pruskim. Po przejściu na protestantyzm Albrecht von Hohenzollern dokonał sekularyzacji Prus i rękami miejscowych protestantów zniszczył kaplicę w Świętej Lipce. W jej miejscu stanęła szubienica, stanowiąca przestrogę dla pielgrzymów. Za sprawą interwencji warszawskiego dworu, w szczególności sekretarza królewskiego Stefana Sadowskiego, powzięto plan odbudowy kaplicy. Udało się odkupić teren po zburzonej kaplicy i wybudować w 1618 roku nową. Opiekę nad nią objęli jezuici. Szybko się okazało, że ze względu na dużą sławę jaką cieszyło się to miejsce, nowa kaplica jest zbyt mała i nie może przyjąć tak wielu wiernych. Z tego powodu w 1688 roku zainicjowano budowę bazyliki Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny.

Architektura barokowego sanktuarium maryjnego

Projekt bazyliki w Świętej Lipce przypisuje się Jerzemu Ertlemu – architektowi, który pochodził z Tyrolu. Fasada świątyni została ukończona w 1725 roku, jednak budowa trwała jeszcze długo – aż do 1730 roku, chociaż zdobienia bazyliki zostały ukończone dopiero pod koniec 1754 roku. Największym wyzwaniem dla budowniczych było wzniesienie tak potężnej świątyni na podmokłym gruncie, bowiem kościół zaplanowano dokładnie w miejscu, w którym niegdyś rosła „święta lipka”. Wybrano rozwiązanie w formie wzmocnienia drzewa za pomocą 10 tysięcy drewnianych pali, wbitych w grzęzawisko.

Kościół w Świętej Lipce stanowił wzór dla innych barokowych projektów architektonicznych o charakterze pielgrzymkowym na całym obszarze Warmii i Mazur. Ta trójnawowa budowla typu bazylikowego oparta jest na planie prostokąta, z przylegającymi po obu stronach zakrystiami oraz prezbiterium. Fasadę zdobi figurka patronki, wyrzeźbiona w drzewie lipowym.

Imponujące wnętrze świątyni w Świętej Lipce

W środku bazyliki olśniewa wspaniała polichromia autorstwa Macieja Meyera. Zdobienie sklepienia, przedstawia apoteozę Patronki. Wyjątkowo bogaty wystrój wnętrza stanowi dzieło Krzysztofa
Peuckera. Na trzykondygnacyjnym ołtarzu głównym można podziwiać wspaniały wizerunek Matki Boskiej Śnieżnej, zwany również Świętolipską. To właśnie ten obraz, który został koronowany przez prymasa Stefana Wyszyńskiego (1968 r.) stanowi główny cel pielgrzymek. Warto również zobaczyć okazałe organy autorstwa najsłynniejszych organmistrzów świata oraz bogaty skarbiec.

Zespół pielgrzymkowy w Świętej Lipce

Bazylikę umiejscowiono na czworobocznym dziedzińcu odpustowym, który otaczają krużganki. Z prawej strony przylega do niej dom zakonny, użytkowany przez jezuitów. W jego wnętrzach w 1722 roku założyli oni szkołę muzyczną. W narożach dziedzińca widnieją nieduże kaplice dekorowane przez Macieja Meyera. Mur kościelny zdobią 44 figury, obrazujące przodków Chrystusa. Ich twórcą był Krzysztof Perwanger. Układ dopełniają kapliczki Drogi Krzyżowej, ułożone wzdłuż drogi pielgrzymkowej z Reszla.

Pielgrzymka do Świętej Lipki

W 1983 roku papież Jan Paweł II nadał kościołowi w Świętej Lipce tytuł Bazyliki Mniejszej. Zespół pielgrzymkowy czynny jest od maja do września w godz. 7.00 – 20.00, od kwietnia do listopada w godz. 7.00 – 18.00, a od grudnia do marca w godz. 9.30 – 15.30. Na terenie sanktuarium prowadzona jest również sprzedaż dewocjonaliów oraz pamiątek. Dla turystów, pielgrzymów oraz parafian dostępna jest kancelaria parafialna oraz niewielka kawiarnia. Działa także muzeum, które prezentuje unikatowe zbiory związane z intrygującą historią Świętej Lipki.

Zainteresowani zwiedzaniem całego zespołu architektonicznego mogą skorzystać z usług przewodnika (po uprzednim kontakcie telefonicznym). Prezentacja organów odbywa się o wyznaczonych godzinach, w trakcie kilkunastominutowego koncertu. Okazję do podziwiania możliwości brzmieniowych organów oraz doskonałej akustyki świątyni stanowią także Świętolipskie Wieczory Muzyczne, podczas których odbywają się koncerty, gromadzące licznych słuchaczy. W trakcie głównej uroczystości odpustowej Nawiedzenia NMP, która odbywa się w ostatnią niedzielę maja, pielgrzymi idą do Świętej Lipki, pokonując drogę z różnych parafii, w tym z Reszla, Mrągowa, a także Giżycka.