Nieregularny kształt gwiazdy, 6 bastionów i 4 bramy oraz potężny mur z fosą, umiejscowione na obszarze ponad 100 hektarów. Brzmi imponująco! To Twierdza Boyen w Giżycku – dawny fort pruski (Festung Boyen), który w strategii obronnej Wielkich Jezior Mazurskich odgrywał ważną rolę. Dzisiaj stanowi niezwykłą atrakcję turystyczną, przyciągającą nie tylko pasjonatów historycznych fortyfikacji.
Spis treści
Strategiczne położenie Twierdzy Boyen
Giżycko (niem. Lötzen) jest ponad 30 tysięcznym miastem, położonym w województwie warmińsko – mazurskim, na przesmyku pomiędzy malowniczymi jeziorami Kisajno i Niegocin. Taka lokalizacja miasta, otoczonego wodą, czyniła go trudno dostępnym dla potencjalnych najeźdźców. Wybudowana na obrzeżach Giżycka, w jego wschodniej części, Twierdza Boyen (obecnie przy ul. Turystycznej) wzmocniła zdolności obronne miasta, zwiększając jednocześnie strategiczne znaczenie tej fortyfikacji dla bezpieczeństwa Mazur.
Twierdza Boyen i jej dzieje
Budowę twierdzy oficjalnie rozpoczęto w 1844 roku, na rozkaz króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I. Z powodu problemów finansowych prace budowlane postępowały dość wolno i budowę Twierdzy Boyen ukończona dopiero w 1875 roku. Tę ogromną fortyfikację zaprojektowano w kształcie nieregularnego wieloboku, otoczonego długim kamienno-ceglanym murem. W pracach konstrukcyjnych twierdzy wykorzystano wiele nowinek z zakresu architektury militarnej. Obiekt był istotnym punktem systemu obronnego Prus Wschodnich. Garnizon giżycki, utworzony w 1859 roku w Twierdzy Boyen, mógł pomieścić 3 tysiące żołnierzy. Na początku funkcjonowała w niej komendantura, natomiast w 1902 roku w fortyfikacji założono składnicę artyleryjską.
Giżycka Twierdza Boyen odegrała kluczową rolę strategiczną na początku I wojny światowej. Dzięki temu obiektowi, usytuowanemu na przesmyku miedzy jeziorami, niemieckiej armii w Prusach Wschodnich udało się odeprzeć ofensywę przeważających sił wojsk rosyjskich (w sierpniu 1914 roku). Po I wojnie światowej utworzono w twierdzy szpital, a bezpośrednio przed wybuchem II wojny światowej punkt zborny armii niemieckiej, która wkroczyła na terytorium Polski. W okresie wojennym w fortyfikacji stacjonowały : brygada wchodząca w skład grupy Armii „Nord” oraz oddziały szkoleniowe Abwehry. W murach twierdzy znajdowały się spichlerze na zboże i laboratorium kontrolujące jakość żywności, która trafiała następnie do Wilczego Szańca, głównej kwatery Adolfa Hitlera. Na początku 1945 roku żołnierze III Frontu Białoruskiego otoczyli Twierdzę Boyen i zmusili żołnierzy niemieckich do poddania się.
Po II wojnie światowej ( do 1957 roku) twierdza znajdowała się w rękach Wojska Polskiego. W latach pięćdziesiątych, umiejscowienie w obiekcie przedsiębiorstw spożywczych, spowodowało przekształcenia i doprowadziło do znacznych zniszczeń. Sytuacja ta trwała aż do początku lat dziewięćdziesiątych, kiedy to nastąpiła likwidacja większości zakładów. Następnie obiekt został objęty opieką konserwatora zabytków oraz członków Towarzystwa Miłośników Twierdzy Boyen. Od tego czasu twierdza stała się atrakcją turystyczną regionu.
Twierdza Boyen – opis fortyfikacji
Autorem projektu tej fortyfikacji był Johann Leopold Ludwig Briese, pruski generał i inżynier, który zaprojektował również Fort Winiary oraz część Twierdzy Poznań. Twierdzę Boyen w Giżycku wybudowano na planie sześcioboku w postaci ziemno–murowanego fortu zaporowego na tzw. Wyspie Giżyckiej, stanowiącej naturalny przesmyk pomiędzy jeziorami. Twierdza swoim kształtem przypomina gwiazdę otoczoną długim na 2303 m kamienno-ceglanym murem o nazwie Carnota. Do fortu prowadzą drogi wjazdowe przez 4 bramy: Giżycką, Kętrzyńską, Wodną i Prochową. Do bramy Giżyckiej prowadzi most zwodzony nad potężną fosą. Twierdzę otacza sześć bastionów, z których 3 otrzymały nazwy od imion generała Von Boyena: Leopold, Ludwig i Herman, a pozostałe od symboli jego herbu rodowego, tj. Recht, Schwert i Licht, czyli Prawo, Miecz i Światło.
Wnętrza twierdzy mogły pomieścić około 3 tysiące żołnierzy. Na terenie fortyfikacji znajdowały się m.in.: koszary, zaplecze, spichlerze, magazyny prochowe i drogi. Funkcje Twierdzy Boyen w Giżycku zmieniały się na przestrzeni lat. Podlegała ona również pracom modernizacyjnym, w wyniku których powstały m.in.: arsenał, laboratoria prochowe, schrony, budynki ćwiczeń oraz unikatowa stacja gołębi pocztowych, wykorzystywanych w czasie I wojny światowej. Mieszkało w niej około 700 ptaków i dzięki nim przesyłki nadawane do Królewca, Szczecina i Wrocławia docierały bardzo szybko.
Zwiedzanie fortyfikacji
Turyści przybywający do Twierdzy Boyen w Giżycku z pewnością nie narzekają na nudę. Obiekt oferuje wiele atrakcji, do których prowadzą oznaczone szlaki tematyczne. Najkrótszy i najłatwiejszy jest szlak niebieski, dostępny dla osób niepełnosprawnych i rodzin z wózkami dziecięcymi. Kolejna ścieżka – czerwona jest bardziej ciekawa i urozmaicona. Prowadzi poprzez wały i wszystkie dostępne obiekty wystawowe z interesującymi ekspozycjami. Ostatni wariant to szlak zielony, wiodący przez liczne schody oraz wzdłuż długich murów twierdzy.
W dawnych koszarach (po lewej stronie za podjazdem) można zwiedzić niewielkie muzeum twierdzy, prezentujące jej historię. Twierdza Boyen w Giżycku udostępnia dla zwiedzających również inne budynki, m.in.: warsztat rusznikarski, prochownię, stajnię z wozownią, dawną piekarnię forteczną, w której wciąż stoją piece. Jedną z ciekawszych ekspozycji oferuje stajnia z wozownią, w której zobaczyć można drewniane wozy, myśliwski pojazd konny, siodła, uprzęże oraz szwajcarską kuchnię polową z początku XX wieku.
W warsztacie zbrojmistrza znajdują się eksponaty związane z historyczną funkcją obiektu, a na placu tuż przed nim znajdują się trzy repliki dział artyleryjskich. Laboratorium prochowe przyciąga głównie fanów militariów i zabytkowej broni. Jest miejscem, w którym znajduje się broń z różnych epok. Można obejrzeć broń palną na proch i myśliwską, karabiny maszynowe oraz armatę oblężniczą. W tzw. Koszarowcu znajduje się galeria, w której można zobaczyć makietę przedstawiającą szczegółowo całą Twierdzę Boyen w Giżycku. Jest tu również sala regionalna z wystawą rękodzieła oraz historycznych mundurów żołnierzy rosyjskich i pruskich z czasów I wojny światowej.
W Twierdzy Boyen organizowane są regularnie plenerowe rekonstrukcje historyczne oraz pokazy dawnych technik walki. Poza tym obiekt przyciąga na zloty motocyklistów z całej Polski oraz miłośników sztuki i kultury. W znajdującym się na jego terenie amfiteatrze, w sezonie letnim, organizowane są koncerty oraz liczne imprezy kulturalne.
Semu, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
