Dwie wojny światowe pozostawiły po sobie wiele śladów, w tym rozsiane po lasach, na terenie województwa warmińsko – mazurskiego, obiekty fortyfikacyjne. Szlak Fortyfikacji Mazurskich liczy ponad 400 km bunkrów, okopów oraz pozycji obronnych. Odkrywanie ich umożliwia poznawanie ciekawych i ekscytujących tajemnic tego regionu. Jednymi z najbardziej okazałych budowli fortyfikacyjnych jest system betonowych i żelbetowych obiektów – tzw. Pozycji Piskiej. W latach 1939 – 1944 niemieccy inżynierowie wznieśli liczne nowoczesne schrony i umocnienia wokół miasta Pisz, przygotowując się do wojny ze Związkiem Radzieckim. Fortyfikacje, częścią których jest schron bierny Regelbau 502 w Piszu, dzięki zabiegom lokalnych pasjonatów historii, stanowią dzisiaj ciekawą atrakcję turystyczną miasta.
Spis treści
Schron bierny Regelbau 502 w Piszu a historia Pozycji Piskiej
Budowę pierwszych umocnień Pozycji Piskiej (określanej także Piską Pozycją Ryglową) rozpoczęto wiosną 1939 roku w powiecie piskim, który stanowił obszar przygraniczny Prus Wschodnich. Pozycja Piska (niem. Johannisburg – Stellung) miała początkowo za zadanie osłonę mobilizacji wojsk niemieckich do planowanego uderzenia na Polskę. Jako pierwsze wybudowano cztery schrony – stanowiska strzeleckie dla broni maszynowej. Obiekty usytuowano w pobliżu dróg dojazdowych do miasta. Niemcy nie przestrzegając postanowień traktatu wersalskiego, przystąpili do wznoszenia nowych i rozbudowy istniejących fortyfikacji. Obiekty te miały tworzyć system obrony chroniący przed potencjalnym atakiem polskich jednostek kawalerii. Poza tym ich zadaniem było wzmocnienie newralgicznych punktów, takich jak: mosty i śluzy w Rucianem i Karwiku. Fortyfikacje te miały także strzec dostępu do szlaków dowozu i ewakuacji. Oznaczało to ochronę dróg prowadzących w głąb Niemiec z kierunku Orzysza, gdzie znajdowała się stacja kolejowa przeznaczona do przeładunku wojsk i wojennych zapasów zaopatrzenia.
Pozycja Piska podlegała modernizacji, polegającej na dobudowaniu do dwóch schronów garaży dla armat przeciwpancernych, postawieniu nowego bunkra przeciwpancernego o dużej odporności, a także wykonaniu ziemnych stanowisk ogniowych ckm, rowów strzeleckich i dobiegowych.
Schron bierny Regelbau 502 w Piszu jako element systemu umocnień
Po przezwyciężeniu oporu polskich oddziałów w czasie kampanii wrześniowej, Niemcy nie ufając nowemu sowieckiemu sojusznikowi, przystąpili do modernizacji wybudowanych w 1939 roku umocnień na linii jezior: Nidzkie, Wiartel , Brzosolasek, Roś i dalej rzeki Święcek do Nitek. Pomiędzy naturalne przeszkody terenowe, wytyczone przez jeziora: Głąbowskie, Zded i Lipińskie (późną jesienią 1939 r.), wbudowano 3 nowe schrony: Regelbau 107a pod Maldaninem, Regelbau 501 (w rejonie strzelnicy przy zakładach drzewnych) oraz schron Regelbau 502 w Piszu. Kolejną modernizację pozycji przeprowadzono w 1944 roku, kiedy spodziewano się natarcia wojsk radzieckich. Wykopano rów przeciwpancerny i wykonano okopy z kolejnymi stanowiskami ogniowymi. Według dostępnych źródeł, wokół tych umocnień nigdy nie toczyły się działania wojenne.
Zabytkowy schron bierny Regelbau 502 w Piszu
Piska Pozycja Ryglowa została opuszczona bez walki przez wycofujące się w głąb III Rzeszy wojska niemieckie w 1945 roku. Została po tym zajęta przez oddziały sowieckie. Również schron bierny Regelbau 502 w Piszu zachował się w niemal nienaruszonym stanie. Przez lata powojennych zaniedbań popadał w ruinę. Po zakończeniu II wojny światowej nieużytkowane umocnienia pozycji, w tym schron bierny Regelbau 502 w Piszu, znalazły się na terenach zarządzanych przez Skarb Państwa, samorząd terenowy lub osoby prywatne. W 2007 roku, wysiłkami Stowarzyszenia Historycznego “Piska Pozycja Ryglowa”, schron ten wpisano do Rejestru Zabytków. Trzy lata później schron Regelbau 502 w Piszu został odrestaurowany i udostępniony do zwiedzania. Udostępniono go wraz z ciekawą ekspozycją zbiorów militarno-historycznych.
Opis schronu Regelbau 502 w Piszu
Schron bierny Regelbau 502 w Piszu jest typową, niemiecką konstrukcją fortyfikacyjną, przeznaczoną dla dwóch drużyn piechoty (od 20 do 26 żołnierzy). Jest pierwszą na świecie i jedyną w Polsce konstrukcją tego typu. Schron został wybudowany z żelbetu o klasie odporności „B-neu” (nowe B), zgodnie obowiązującą od 1935 roku czterostopniową klasyfikacją. Typ A oznaczał najwyższą odporność na zniszczenie i działanie pocisków, kolejne litery alfabetu – mniejszą. Klasa B-neu oznacza, że grubość ścian i stropów schronu biernego Regelbau 502 w Piszu wynosi do 2 m, zapewniając ochronę przed pojedynczym trafieniem pocisku kalibru 300 mm, ciągłym ostrzałem artylerii kalibru 210 mm oraz trafieniem bombą o masie 500 kg. Schron bierny Regelbau 502 w Piszu postawiono jako pierwszy tego typu schron na terenie obecnej Polski. Jego zunifikowana i standardowa konstrukcja posłużyła do wybudowania innych schronów na froncie zachodnim. Stawiano je z prefabrykowanych i gotowych elementów, znacznie przyspieszających ich budowę.
Schron bierny Regelbau 502 w Piszu wyposażony był w łącznicę telefoniczną. Zapewniała ona kontakt z obsługami pozostałych umocnień i stanowisk polowych. Posiada także kopułę obserwacyjną wykonaną z pancerza o grubości150 mm, która osłaniała pełniącego w niej służbę żołnierza. W każdej z dwóch prostokątnych izb schronu mieściła się załoga pogotowia (drużyna piechoty). Każda izba posiadała niezależne wejście z wnęką, w której żołnierze pozostawiali skażoną odzież. Wreszcie, wejście do każdej izby odbywało się poprzez śluzę przeciwgazową. Ponadto, schron bierny Regelbau 502 w Piszu wyposażony był w sprawny do dnia dzisiejszego system wentylacji. Miał chronić załogę przed atakiem gazowym.
Umiejscowienie schronu
Schron bierny Regelbau 502 w Piszu jest położony w centrum Pozycji Piskiej. Znajdowało się tu stanowisko dowodzenia odcinka tej pozycji obronnej. Wybór miejsca, na którym go wybudowano nie jest przypadkowy. Obiekt wzniesiono, wykorzystując naturalne ukształtowanie terenu, zagłębiając go częściowo w ziemi (stąd nazwa schronu biernego). Na ogół tego rodzaju obiektom towarzyszą inne umocnienia ziemnie, takie jak: rów przeciwpancerny, stanowiska polowe oraz rowy strzeleckie i dobiegowe
Zwiedzanie schronu
Obiekt znajduje się na zachodnim obrzeżu miasta przy ul. Niskiej. Dzięki staraniom Stowarzyszenia Historycznego „Piska Pozycja Ryglowa” jego wnętrze zostało wyremontowane i udostępnione do zwiedzania. Schron Regelbau 502 robi duże wrażenie, ponieważ dobrze zachowały się jego oryginalne pancerne elementy wyposażenia pomieszczeń. Budowla ta, wraz z innymi fortyfikacjami, włączona jest do edukacyjnej trasy historycznej. Przy trasie znajduje się zbiór ciekawych eksponatów i dokumentów pochodzących z okresu II wojny światowej wraz z opisami.
Schron bierny Regelbau 502 w Piszu można zwiedzać bezpłatnie, po wcześniejszym kontakcie telefonicznym z przedstawicielem stowarzyszenia (tel. 695 75 36 37).
Równie wartym uwagi jest, leżący na prywatnej i ogrodzonej posesji, obiekt fortyfikacji ciężkiej – schron bojowy typu 107a. Zwiedzanie możliwe jest po uzyskaniu zgody właścicieli. Ten schron bojowy posiada dwustronną kazamatę dla karabinów ckm. Posiada też ścianę czołową wzmocnioną do ponad 3 m, która jest wyposażona w płyty pancerne o grubości 20 cm. Ponadto znajduje się w nim stanowisko obserwacyjne, ochraniane pancernym dzwonem oraz występ flankujący.
