Ełcka Kolej Wąskotorowa (wcześniej Ełcka Kolej Dojazdowa, niem. Lycker Kleinbahn) – jest jedyną w regionie i jedną z nielicznych, funkcjonujących do dziś tego typu kolejek na terenie Polski. Służyła przede wszystkim do przewozu mieszkańców okolicznych wsi do Ełku oraz transportu towarów. Jej działalności nie przerwał ani wybuch II wojny światowej, ani zmiana przynależności państwowej. Pełniła swoją funkcję nieprzerwanie aż do lat 90. XX wieku. Obecnie obsługuje wyłącznie kursy turystyczne.
Spis treści
Historia Ełckiej Kolei Wąskotorowej – budowa
Początki kolei wąskotorowej w Polsce sięgają XIX wieku. Najstarszą z nich stanowią Górnośląskie Koleje Wąskotorowe, powstałe w połowie XIX stulecia. Projekt Ełckiej Kolei Wąskotorowej, która początkowo nosiła nazwę Ełcka Kolej Dojazdowa, powstał w 1905 roku na zlecenie starosty powiatu ełckiego – Suermandta. Głównym celem przyświecającym pomysłodawcy było ożywienie gospodarcze powiatu, borykającego się z brakiem funkcjonalnego transportu lokalnego. Napięta sytuacja polityczna w Europie narzucała dodatkowo aspekt militarny tego przedsięwzięcia (szczególnie w stosunkach między Niemcami i Rosją).
Wykonaniem projektu Ełckiej Kolei Wąskotorowej zajęła się spółka Lycker Kleinbahn-Aktiengesellschaft, pod zwierzchnictwem Wschodnioniemieckiego Towarzystwa Kolejowego (niem. Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft). Natomiast do realizacji zlecenia zatrudniono berlińską firmę Lenz. Przedsięwzięcie budowy tego odcinka rozpoczęto 1912 roku. Plany obejmowały wykonanie 42 km linii głównych z torem o szerokości 1000 mm, które miały biec na trasie od Ełku do Turowa (przez Laski Małe i Borzymy) z rozgałęzieniem od Lasków Małych do Zawad. Realizacja w obszarze równinnym przebiegała bez zakłóceń, jednak w miejscach o większym nachyleniu terenu zaistniała konieczność wprowadzenia specjalnych rozwiązań. Do montażu torów użyto masywnych szyn typu H-93 oraz H-100. Na trasie powstało kilka budowli inżynierskich, takich jak: betonowy most wiodący przez rzekę Ełk, oraz stalowe mosty przez rzekę Pietraszkę i Małkiń Małą, a także dwa wiadukty drogowe niedaleko Kalinowa. Prace budowlane zakończono w 1913 roku i miesiąc później uruchomiono transport kolejowy na całym odcinku Ełckiej Kolei Wąskotorowej.
Okres wojenny
Czas I wojny światowej przyniósł ogromne zniszczenia, m.in. w infrastrukturze kolejowej. Wycofująca się armia rosyjska po przegranej bitwie pod Tannerbergiem wywoziła cenny sprzęt kolejowy. Niszczyła też wszystko, co stanowiło jakąkolwiek wartość dla armii niemieckiej. Z taboru Ełckiej Kolei Wąskotorowej wywieziono komplet parowów oraz znaczną liczbę wagonów. Niemcy w szybkim tempie przystąpili do odbudowy zniszczeń, w tym zdewastowanego i uszczuplonego taboru. Pod koniec 1915 roku przywrócono ruch towarowy, a trzy lata później regularny transport kolejowy na potrzeby ludności. Ruch na Ełckiej Kolei Wąskotorowej był jednak niewielki. Pociągi kursowały jedynie w dni powszednie, jedna para pociągów do Turowa dwie do Zawad.
Rozwój gospodarczy w latach trzydziestych spowodował wzmożenie ruchu kolejowego: przewożono płody rolne, węgiel, nawozy sztuczne oraz znaczne ilości cegły z Pisanicy. Zwiększył się także ruch pasażerski i uruchomiono dodatkowe kursy w dni świąteczne oraz zwiększono liczbę kursów w dni powszednie. Podczas II wojny światowej Ełcka Kolej Wąskotorowa zatrudniała prawie czterdziestu pracowników na stałych etatach. Okres powojenny.Druga wojna światowa nie wyrządziła Ełckiej Kolei Wąskotorowej większych szkód. Po jej zakończeniu kolej została przejęta przez Polskie Koleje Państwowe. Już pod koniec 1945 roku wznowiono ruch (choć nieregularny). W 1946 roku przywrócono planowy ruch pasażerski do Turowa i Zawad.
Czasy współczesne – kalendarium
1945 – powołanie Ełckiej Kolei Wąskotorowej pod zarządem DOKP w Olsztynie
1950 – decyzja o ujednoliceniu szerokości torów kolei dojazdowych1951 – wprowadzenie do Ełckiej Kolei Wąskotorowej standardowej szerokości główki szyny (750 mm) i przebudowa torów
1957 – powołanie Ełckiej Kolei Dojazdowej w miejsce Ełckiej Kolei Wąskotorowej
1962 – przejęcie kolei przez Zarząd Kolei Dojazdowych przy DOKP Warszawa (likwidacja zarządu w Olsztynie)1975 – wprowadzenie trakcji spalinowej
1989 – przebudowa nawierzchni i wymiana wszystkich szyn na cięższe1991 – wpisanie ełckiej kolei do rejestru zabytków (pod numerem A-847 ) jako zabytek na terenie województwa suwalskiego.
1992 – wprowadzenie do eksploatacji transporterów1993 – wprowadzenie pociągów nadzwyczajnych z trakcją parową1994 – powstanie skansenu na stacji Ełk Wąskotorowy
2001 – zawieszenie przewozów na całej linii kolejowej
2002 – zmiana nazwy z Ełckiej Kolei Dojazdowej na Ełcką Kolej Wąskotorową i przejęcie jej przez samorząd miejski w Ełku – rozpoczęcie działalności turystycznej
2009 – 2011 – realizacja projektów unijnych obejmujących modernizację i remonty infrastruktury Ełckiej Kolei Wąskotorowej
2014 – przejęcie Ełckiej Kolei Wąskotorowej przez Muzeum Historyczne w Ełku
2018 – zmiana siedziby Muzeum Historycznego w Ełku, przeprowadzka do budynku dworca
2018 – otwarcie Parku Odkrywców Kolei.
Ełcka Kolej Wąskotorowa – warto wiedzieć!
Obecnie w Ełku przy ulicy Wąski Tor 1 (niedaleko głównej stacji kolejowej) zlokalizowana jest osobna stacja kolei wąskotorowej – Ełk Wąskotorowy. W budynku dworca mieści się Muzeum Historyczne w Ełku. Eksponuje ono zbiory z zakresu historii miasta oraz regionu, a także prezentujące wystawę poświęconą kolejnictwu. Na trasie Ełckiej Kolei Wąskotorowej zachowała się zabytkowa infrastruktura, m.in.: budynki dworcowe, parowozownia wiadukty, stacja przeładunkowa, mosty (stalowy, żelbetowy, stalowo-kamienny), wiadukty, przepusty betonowe, wiata przystankowa, rozjazdy i inne. Na terenie stacji Ełk zgromadzony został zabytkowy tabor kolejowy, m.in.: wagony pocztowe i towarowe.
Zobacz również
- Leśniczówka Pranie – Muzeum Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego
- Schron bierny Regelbau 502 w Piszu
- Muzeum Ziemi Piskiej
Romek, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons